Oltinko`l tumanidagi 28-maktab-internatning  6-“B” sinf o`quvchisi Rayyona Mahammatqodirovaning  “Men o`qigan kitob” mavzusida yozgan inshosi

Men o`qigan kitob

Reja:

1. Kitob – buyuk
2. Yurt kelajagida kitobning o`rni.
3. “Sariq devni minib”asari haqida.
4. Men kitobdan

Kitob bilm beradi,

Bilim baxt keltiradi.

                                    (Maqol)

Kitob buyuk kuchdir. U insonni tarbiyalabgina qolmay, uni o`zgartirish quvvatiga ham ega. Shuning uchun ham :“Temur tig`i yetmagan joyni, Qalam bilan oldi Alisher,” – deyiladi-ku!

Men  Alisher Navoiy asarlarini mutolaa qilishga oshiqman. Lekin u buyuk zotning asarlarimag`zinichaqishlikkahozirchatishimo`tmasligianiq.Ungaqadar men bolalar shoiri va yozuvchilari yaratgan asarlarni mutolaa qilmoqdaman. Masalan, Anvar Obidjon, Xudoyberdi To`xtaboyev, Umida Abdulazizova, Po`lat Mo`min, Zafar Diyor, Ilyos Muslim, Yayra Sa’dullayeva shular  jumlasidandir. Men ularning asarlarini zavq-shavq bilan o`qiymanki, shu asar ichiga kirib qolgandek his etaman o`zimni.

“Men o`zimdagi barcha yaxshi xislatlar uchun kitobdan minnatdorman,” – degan ekan buyuklar danbiri.

Haqiqatan ham, shunday. Kitobni ko`p o`qigan o’quvchi boshqalalardan ajralib turadi.  . Ko`p o`qigan inson mulohazali, fikrlash qobiliyatlar kuchli, tarbiyali bo`ladi.

Yurt kelajagini, ravnaqini oldindan ko`ra oladigan dono yurtboshimiz ham bu masalaga chuqur yondashdi. Qarang, ko`p kitob o`qish insonning o`zi uchun kerak, aslida. Lekin buning mukofotiga mashina berish darajasidagi siyosat qo`llanilsa! O`ylaymanki, bundan buyon itobxonlar soni keskin ortadi. Faqat telefonga, internetga yopishib olgan yoshlarning ko`p qismi kitob mutolaa qilishga o`tadi.

Men shu paytgacha bir nechta kitob o`qigan bo`lsam, ular ichida “Sariq devni minib” asari alohida o`rin tutadi.  Asarning ayni bizning yoshimizga mosligi, asar qahramoni Hoshimjonning biz bilan tengdosh ekanligi qiziq ishimni yanada orttirgan.

Sehrli qalpoqqa ega bo`lgan Hoshimjon Ro`ziyev timsolida yozuvchi bilimni egallamay turib, hechqanday kasblarga erishib bo`lmasligini, sabot bilano`qish, ustozlar o`gitlari gaquloq tutish, mehnatdan bo`yintovlamaslik bilangina yutuqlarga erishish, kasb egasi bo`lish mumkinligini isbotlab bergan.

Bu asar kitobning naqadar buyuk kuch ekanligiga misol bo`laoladi.

Men ham “O`zimdagi barcha yaxshixislatlar uchun kitobdan minnatdorman”, deyaolaman va kitob o`qishda davom etaveraman.

 

 Oltinko`ltumanidagi 28-maktab—internatning  6-“B” sinfo`quvchisiAkromjonAbduvohidovning  “Men o`qigankitob” mavzusidayozganinshosi

Men o`qigankitob

Reja:

2. Orifjonningqiziqarli, ammo og`irhayotyo`li.
3. “Beshbolaliyigitcha” asariningasosi.

Kitob –aqlchirog’i

                                           (Maqol)

 

“Beshbolaliyigitcha” asarinio`qirekanman, yuragimbirormartasiqilganiyo`q. Nihoyatajoyib, dedimoxirgisahifaniyoparekanman, ko`nglimyorishib.  Achchiqqismathaqidahikoyaqilib, iliqharorathadyaetishharkimning ham qo`lidankelavermaydi.XudoyberdiTo`xtaboyevbuniuddalayoldi.

Iste’dodliyozuvchiXudoyberdiTo`xtaboyevning  “Beshbolaliyigitcha” asarining bosh  qahramoniOrifjonjuda ham sho`xvaxayolparastbo`ladi. Uningbuxislatlari “Sariqdevniminib” asaridagiHoshimjonnieslatadi.Ammo OrifjonHoshimjongao`xshabmazaqilibyashayolmaydi.Chunki u urushyillaridaukalaribilang`irtyetimqoladi.YetimqolganigaqaramayOrifjonachchiqsinovlarniboshidankechiradi.Aytishmumkinki, u zafarquchganOrifjondir!

Beshbolaliyigitcha” asariningasosidaOrifjonningukalarivado`stlarininghayotituradi. Orifjonbo`lsa, hamishato`g`riyo`ldanyuravermaydi. U ba’zanadolatniqarortoptirishuchunxatolarga ham yo`lqo`yadi. Orifjonvauningukalariningturmushianchaqiyinkechadi. Chunkiularningo`ynab-kulishdavriurushyillarigato`g`rikeladi. Onasidanayrilgach, Orifjonukalarigao`ziqarashgamajburbo`ladi. U doimoadolatbo`lishinixohlaydivaqidiradi.

XudoyberdiTo`xtaboyevning  “Beshbolaliyigitcha” asariboshqaasarlaridanfarqqilarekan. Bundanko`rinibturibdiki, adibiste’dodiningboyiganligiasardagivoqealardayaqqolaksetadi. Men buqissadanadolatnimaligini, yaxshilikqilishnio`rgandim.Bu asarmengajuda ham yoqdi.Asarnio`qigach, urushyillaridahayotningqanchalarog’irbo`lganligiinibiliboldim.

Asarnio’qibyakunlarekanman, undankattasaboqoldim.

 

 

 

Oltinko`l tumanidagi 28-maktab-internatning  9-“A” sinf o`quvchisi Elyorbek Ergashevning  “Men o`qigan kitob” mavzusida yozgan inshosi

Men o`qigan kitob

Reja:

1.Kitob-ma’naviy ozuqa

2.Menga yoqqan asar.

3.Asar qahramonlariga munosabatim.

4.Kitob hamisha hamrohimiz bo’lsin.

Kitobdin yaxshi do’st yo’q bu jahonda,

G’amxo’ring bo’lgay u g’amli zamonda.

(Alisher Navoiy)

Dunyo yaralibdiki,unda inson uchun benihoya boylik sifatida yaratilgan narsa-buyumlar ham mavjud.Ulardanbiri insonning ong-u shuurini faqat ma’naviy boylikka,ilm orqali saodatga ,madaniy hordiqqa,so’zlashish odobiga va bilimga to’ldiruvchi buyum oddiy va soddagina,oz haq talab qiluvchikichkina kitobdir. Aslida kitobga bundan ham ko’p ta’rif-u tavsif berish mumkin. Bu ta’riflar ularning bir qismi ,xolos .Insonlar kitobning nurini bitmas-tuganmas oftobga qiyoslashgan.Haqiqatan ham , quyosh nuri hech qachon so’nmaydi va o’zharorati orqali issiqlik baxsh etadi.Kitob esa quyoshning yerdagi timsoli hisoblanadi.U ham chegarasiz ilmga ega va u ham qalblarga ilm orqali iliqlik olib kiradi. Muzlagan qalblarni shu tariqa eritadi.Demak, kitobni ma’naviy ozuqa desak, yanglishmaymiz.

Inson kitob o’qimay ma’naviyatga yetisha olmaydi.Shuning uchun doimo kitob o’qib, badiiy asarlar mutolaa qilib borishimiz kerak. Insonga o’qigan asarlariorasida eng yoqadigani va uni o’ziga doimiy chorlaydigan , o’qigan sari yana qayta o’qigisini keltiruvchi asarlari bo’ladi. Mening shunday berilib o’qiydigan asarlarimdan biri bu Abdulla Qodiriyning ,,O’tkan kunlar’’ romanidir.

Men qachonki zeriksam , shu kitobni o’qishga kirishaman.Bu asarning boshida ,,Yozg’uchidan” deb ataluvchi muqaddima ostiga ,,1920-yil, Toshkent” deb tarix qo’yilgan. Lekin ayrim boblar 1923-1924-yillarda matbuotda bosilib turgan.So’zboshi esa1920-yilda yozilgan.Demak, romanni yozish fikri yozuvchida 1918-1919-yillarda tug’ilgan. Bupaytda yozuvchi yigirma to’rt ,yigirma besh yoshlarda bo’lgan. Jurnallarda bosilgan boblarga nom emas , raqam qo’yilgan.

“O’tkan kunlar”asarida juda ko’p qahramonlar qatnashgan.Bosh qahramonlar, shubhasiz,Otabek,Kumushbibi,Yusufbek hoji,Azizbek hoji,O’zbekoyim,Zaynab va shunga o’xshash qahramonlarni aytish mumkin.Asarda bosh qahramon bo’lmasa-da,ikkinchi bo’lim,yettinchi va sakkizinchi boblarda aytib o’tilgan ”kichkina”laqabi bilan tanilgan usta Alim to’quvchi deb tilga olingan qahramon hayoti menga juda ta’sir qildi.  Uning hayoti davomida ko’rgan qiyinchiliklari va qilgan yaxshiliklari necha yil kutib,sevgan qiziga erisholmay chekkan azoblari juda aniq va tushunarli qilib tasvirlangan.Alim usta do’kononiga kelgan o’n uch- o’n to’rt yoshlar atrofidagi qizga ko’ngli tushib qoladi.O’sha qizning ismi Saodat bo’lib, otasi o’lib ketgan ,onasi va ukasidan boshqa heck kimi bo’lmagan oddiy qiz edi. Qiz ko’ylakdan qarz bo’lib qoladi.Usta Alim qarz bahonasida uning uyiga boradi va onasi bilan gaplashib yaqin bo’lib oladi va yillar davomida kutib qizga uylanadi. Ammo qiz vafot etadi.Bu asar menda kata qiziqish uyg’otdi.

      Shuning uchun ham xalqi kitob safarda hamroh ,yolg’izlikda sherik,zerikkanda ovunchoq bilimsizlikda bilim manbayi bo’lib xizmat qiluvchi oz haqli, ko’p foydali narsadir,deb bejiz aytmagan. Kitobni ezgulik timsoli, aql charxi, bilim bulog’i,ilm tarqatuvchi deb ta’rif beradilar. Lekin kitobga berilgan bunday ta’riflar ularning bir qismi, xolos.Insonlar qadim zamonlardan kitoblarni asrab-avaylashgan.Biz ham kitobni doimo asrab- avaylaylik.

 

Oltinko`l tumanidagi 28-maktab-internatning  11-sinf o`quvchisi NizomiddinovaMuslimaxonning  “Men yoqtirgan  kitob” mavzusida yozgan inshosi

Men yoqtirgan kitob

Reja:

1. Kitob – ma’naviyatxazinasi.
2. “Ufq”romaniadabiyotimizdaulkanvoqeabo’lganuchqismliasar.
3. AsardagiTursunboyobrazi .

Cho’lustiniastaqorong’ulikbosibkelayotganyoz

oqshomidaotao’zbolasinishonsiz, sharafsiz,

marosimsizqabrgaqo’ydi. Loy aralashtuproqtortdi.

(“Ufq” romanidan)

Kitob – bubebahoxazina. Yolg’izlikda — sirdosh, zulmatda – nur, qiyinchilikda – beminnatyordamchi. Kitobbarchainsonlarniyaxshilikka, ezgulikka ,yorug’likkayetaklaydi. Kitobxonningaqlivatafakkuriniboyitadi, ma’naviyozuqaberadi. Shuninguchun ham donoxalqimiz ”Kitob — aqlchirog’I”, “Kitob – bilimmanbayi”, “Qat – qatqatlama, aqlingbo’lsatashlama” , — deydi. Ulug’ allomaA.Jomiyesa : “Kitobdanyaxshido’styo’qdirjahonda, hamrohingbo’lgay u g’amlizamonda” , -deb bejizyozmagan. Bu o’rinda, ayniqsa, PrezidentimizSh.Mirziyoyevning “Kitobsiztaraqqiyotga, yuksakma’naviyatgaerishibbo’lmaydi” , — deganfikrlarivakitobmutolaaqilishnidavlatsiyosatidarajasigaolibchiqishitahsingasazovordir.

Dunyodako’plabbirbiridanqiziqarli, sermazmunkitoblarmavjud. Bu kitoblarorasidamengaengyoqqani Said Ahmadning “Ufq” romanidir.

O’zbekadabiyotiningzabardastvakillaridanbiri Said Ahmad(to’liq ism-sharifiSaidahmadHusanxo’jayev) 1920-yida  Toshkentning Samarqand darbozamahallasidadunyogakelgan. U o’rtamaktabnitugatgach, avval Toshkent Rassomlikbilimyurtida, so’ng Toshkent Pedagogikainstitutidao’qidivauni 1943-yilda tugatdi. Yoshligidanadabiyotgahavasmandbo’lganadibadabiyotdarslarida ,maktabdagito’garaklardafaolqatnashardi .

Said Ahmad-judasermahsulijodkor.Adibko’pyozsa-da ,xo’byozadi . Uning “Tortiq” nomlidastlabkihikoyalarto’plami 1940-yilda chop etilgan. Shundanso’ngadibning “Eryurak”, “Farg’onahikoyalari”, “Cho’lburguti’’, “Muhabbat” kabiellikkayaqinkatta-kichikkitoblarialohidato’plamvako’pjildliklarshaklidanashretilgan. Bu asarlarningbarchasizo’rqiziqishvahayajonbilano’qiladi.

Said Ahmad – o’tkirkulguustasi. Bu xususiyatuningbarchajanrlaridagiasarlarigako’chgandeyishmumkin .Jumladanadibning “Kelinlarqo’zg’aloni’’(1976) komediyasidovrug’Iolamgaketgansahnaasarihisoblanadi . Asaro’ziningsamimiytili ,sharqonalutfvakulgigaboyligi, tarbiyaviyruhibilanko’plabxorijiymamlakatlartomoshabinlarining ham ko’nglinirometdi . Adibssenariysiasosidayaratilganqatorkinofilmlarhaqida ham shugapniaytishmumkin .

“Ufq” romaninafaqat Said Ahmad ijodida ,balkiadabiyotimizdaulkanvoqeabo’lganuchqismliasarbo’lib , roman-trilogiyahisoblanadi . AsardaxalqimizningIkkinchijahonurushigacha ,urushdavri , urushdanso’nggiyillardagiqismatiqalamgaolingan . Romanningbirinchikitobi “Qirqbesh kun” ,ikkinchikitobi “Hijronkunlarida”, so’nggiuchinchikitobiesa, “Ufqbo’sag’asida” deb ataladi. Trilogiyadao’shayillarixalqboshigatushganmashaqqatlikunlar ,musibatlar ,  ularnikattabardoshbilanyengibo’tgankishilaradibtomonidanzo’rmehrvailhombilantasvirlangan .

Ushburomandaxalqimizhayotiningkichik ,biroqmazmunmohiyatijihatdanjudadolzarbdavriaksettirilgan . Chunkixalqimizurusharafasidagi , Ikkinchijahonurushivaundan keying yillardamislsizfidoyilik , qahramonliklarko’rsatdi. Uninguzunligi 270 km bo’lganKattaFarg’onakanaliningqo’lkuchibilan 45 kundaqazibbitkazilishimisliko’rilmaganjasorat , harqandayjahonrekordiniortidaqoldiraredi . Tarixiyma’lumotlargako’ra , kanalqazishda 160 mingkishiqatnashgan , kanaltrassasida 17,8 million metrkubtuproqchiqarilgan , shundanfaqatgina 1,7 mlnmetrkubtuproqmexanizmlaryordamidaqazilgan.

Bu ulkanishlarningortidaqo’liqadoqjonliodamlar ,ularningmurakkabliklarto’lasuronlitaqdiri , orzu-armonlariboredi . Said Ahmad xuddishufidoyiinsonlarhayotini ,kechinmalariniqalamgaolgan , ularhaqidabiremasuchtajozibali , lirikbo’yoqlarga boy , hayajonlikitobbitgan . Ularnijamlab “Ufq” deb nomlagan .Darhaqiqat, roman uchkattadavrnio’zichigaolganIuchununi roman-trilogiya deb ataladi .

Ushburomanning “Hijronkunlarida” deb ataluvchiikkinnchikitobinio’qishog’ir ,aniqrog’I , unio’qishemas ,his qilishog’ir.UrushqahramoniIkromjonUsmonovfrontdanbiroyog’idanajrab, qaytibkeladi , ortidanuniberibulgurilmaganordeni ham tantanalitopshiriladi. BundanruhlanganIkromjonvauningrafiqasiJannatxolabarchabilanbarobarmehnatqiladilar .Biroqularhayotidafalokatyuzberadi – ularningyeru-u ko’kkaishonmayo’stirganyolg’izo’g’illariTursunboyurushgaketayotibqochadi ,ularningyuziniyergaqaratadi . Engyomoni, Tursunboyqochibkelib ,ularo’zlashtirayotganto’qayzorichkarisigajoylashibolgan . Bu sirnionasiJannatxolaginabiladi . U ikkio’torasida .Birtomondan ,o’g’liningVatangaxiyonatiich – ichinio’rtasa , ikkinchitomondan, yolg’izfarzandigajoniachiydi. Qochoqo’g’liniboqish ,unikishilarko’zidanyashirishbilanovorabo’lib , tinkasiquriganmushtiparonavafotetadi. Ikromjono’g’liningisnodigachidayolmayyurganda, to’qaydaTursunboyniuchratadi. Ota va bola o’rtasidajiddiyto’qnashuvbo’libo’tadi. Ikromjono’g’lini el-yurt oldidauzrso’ratmoqchi ,diligainsofsolmoqchibo’ladi . Biroqnobakoro’g’ilko’nmaydi ,otaqo’lidanqochibketadi. Qochoqo’g’ilTursunboy “….otadiydoridan, onamehridan ,yor-birodarlaridavrasidanolisda, chaqirsaovozyetmaydiganjoydaquvg’inbo’lib, olamdano’tadi “.

AsardaTursunboyqilmishiqoralanadi, hattootasi ham xiyonatkoro’g’ilnimahvetishgatayyor. Avvaloota-onadan ham aybo’tgan :ularyolg’izo’g’illarinierkatantiq, qilibo’stirganlar. Bugunerkafarzandularni el orasidasharmisorqilyapti. Biroqbuayblovlarzamiridaurushniqoralash, buqirg’inbarotnio’ylabchiqarganlarnila’natlashyotibdi. Urushota-onalarnifarzanddog’idakuydirdi, bolalarniyetimqildi, mamlakatnixarobagaaylantirdi. Barchabaxtsizliklarnisababi — anashuurush.

Darhaqiqat, ushbuasar “….odamgaquvvatberadiganumid, uningboshini “toshdan” qiladiganishonchbarquribturganhaqiqiyhayotmanzarasidir”.Shuninguchun ham bukitob “Mendakattataassurotqoldirdi” , — deb ishonchbilanaytaolamanvakitobo’qishdadavometaman……..

 

 

 

 

 

 

 

The name ofZahiriddin MuhammadBabur in thehistory of Uzbekistan is on a par with such political figures and military leaders as Jaloliddin Manguberdi, Amir Timur, Ulugbek, Alisher Navoi. A direct descendant of Timur, Babur created an empire of Baburids in India (in the westernsources it is known as Mughal Empire) and was a loyal son of his country and the rest of his life he was fighting for its welfare and prosperity.Babur was the son of the Timurid prince Umarsheykh, the ruler of the Fergana region. He was born in 1483. At the age of 12 years, resulting in the tragic death of hisfather, he became the new ruler and started a brutal struggle for power in Mawarannahr. During 1494-1496, while stilla teenager, Babur participated in the battles of Samarkand, where he first met on the battlefield with his most powerful enemy, Sheybani Khan, who had an enormous impact on the fate of Babur.Most of his life Babur spent in military campaigns and battles. He tried unsuccessfully to unite the separated regions of Mawarannahr and create a new great state of Temurids. His dream was realized in India, where he went with his troops in 1526. Babur succeeded in laying the basis for the Great Mughal Dynasty in India, which had existed for about 300 years. His ideas preached the establishment of harmony among the peoples and spread of education among the general population.Along with his military and political activities Babur was a great poet, whose rubais (lyric quatrains) delight and inspire many people even today. He wrote one of the most famous oriental works in world literature: “Baburnama”.»Baburnama» is personal letters of Babur, which he has kept throughout life and collected in one work. «Baburnama” is not only a description of the personal life of the author, but also a valuable source for studying the history, culture and life of the peoples, flora and fauna of various areas visited by Babur.Babur was one of the greatest men of his time. Creating one of the most powerful empires in the history of the East, he, nevertheless, remained an ardent patriot of his country at heart and the rest of his life tried to establish diplomatic and friendly ties with his native city ofAndijan.Today Andijan people proudly pronounce the name of Zahiriddin Muhammad Babur and honor his memory. The town has a monument to Babur, as well as the House of Babur, which has been preserved to our time.

Nazarov Inomjon

Захириддин Мухаммад Бабур

(14.02.1483, Андижан-26.12.1530, Агра)

Великий поэт и писатель, государственный и общественный деятель, ученый – энциклопедист,  лингвист и литературовед.

Биография

Наш соотечественник, один из последних тимуридов Захириддин Мухаммад Бабур занимает почетное место в мировой плеяде светил науки, культуры, искусства, общественно – политической  деятельности. Его отец –Умар Шейх Мирза, внук эмира Тимура, был правителем Ферганского удула. Мат кутлуг Нигарханум была дочерью правителя Ташкента Юнусхана. Бабур родился 14 февраля 1483 г. в Андижане, умер 26 декабря 1530 г. в Агре. Образование получил при дворе, с раннего детсва в нем пробудился интерес к науками и поезии. Его наставником был известный ученый и мыслитель Ходжа Мавлоно Калон.

В июне 1494 г. после трагической гибели своего отца двенадцатилетний Бабур был провозглашен правителем. В 1500 г. с двумястами сорока солдатами шестнадцатилетний Бабур во второй раз ненадолго покорил Самарканд.

Затем для Бабура начались годы скитаний. Оставшись без войск и лишившись престола, он метался между Джиззаком и Ура – тепой, Мастчахом и Ташкентом, Пскентом и Ангреном, Паркентом, Ошем и Ахсикентом. Затем он направился в Афганистан.

В 1504 г. Бабур овладел Кабульской крепостью и подчинил ее своей власти. С 1504 по 1526 годы Кабулом правил сам Бабур, затем – его сын Камран Мирза. В течение 1519 – 1525 годов осуществил несколько военных экспедиций в Индию. В апреле 1526 г. в бою близ местности Панипат Бабур, в распоряжении которого была двенадцатитысячная армия, разгромил войско Ибрагима  Луди. В дальнейшем подчинил территории, лежащие вплоть до границ Бенгали и перевел столицу своего государства в Агру, заложив основу будущей могущественной империи.

После смерти Бабур был похоронен в Агре, но согласно собственному завещанию поэта и правителя, в 1533 г. его останки были перенесены в живописный район Кабула, носящий название “Cад Бабура” (“Боғи Бобур”).

Основное научно – литературное наследие

Бабур – наме – мемуары

Рисолаи харб – трактат по военному делу

Дивани Бабур – сборник стихотворений

Мубаййин – трактат по фикху

Трактат об арузе – трактат по стихосложению

Хатти бобурий – один из вариантов арабского алфавита для узбекского языка

Рисолаи мусика – трактат по музике

Рисолаи волидия – перевод философско – суфийского сочинения Ходжа Ахрара на узбекский язык

Вклад в мировую цивилизацию

Жемчужиной письменного наследия Бабура, бесценным историко – литературным произведением, принесшим ему мировую славу, несомненно, является “Бабур — наме”. Бабур – один из великих мастеров художественного слова, внесший – огромный вклад в развитие узбекской литературы и мировой цивилизации. Его научно – литературное наследие, особенно, уникальный энциклопедический труд “Бабур — наме ”, содержащий ценнейшие сведения по истории, географии, этнографии, флоре и фауне, народам, языкам и быту населения Центральной Азии, Афганистана, Индии конца XV- начала XVI веков, по сей день вызывают большой интерес во всем мире.

Бессмертные литературно – художественные и научно – исторические произведения Бабура выдержали испытания временем и вошли в историю мировой культурқ как достояние нашего народа. После обретения Узбекистаном независимости его произведения обрели новую жизнь и продолжают служить делу духовного обогащения и воспитания человека. Творчество Захириддина Мухаммада Бабура, вошедшее в золотой фонд мировой культуры, является историческим достоянием и гордостью нашего народа.

Мировое признание

Дж. Неру в своей книга “Открытие Индии”, характеризуя Бабура, писал: “Бабур – личность обаятельная. Типичный представитель эпохи Возрождения, он отличался смелостью и предприимчивостью. Он был поклонником искусства и поэзии, любил наслаждаться жизнью”.

Научно – исторические труды и литературно — художественные произведения Бабура переведены на десятки языков мира. Огромный интерес к творческому наследию нашего соотечественника не угасает на протяжении столетий. Его изучают исследователи разных стран, ему посвящены сотни научных трудов, художественных произведений и фильмов, в его честь открыты музеи. Свыше 70 докладов о жизни и творчестве Бабура и бабуридов, питающих современное общество благотворными идеями, было представлено на недавно состоявшейся международной конференции ведущими отечественными бабуроведами, учеными вузов и представителями колледжей Узбекистана, а также иностранными исследователями. В ее рамках состоялась презентация “Энциклопедии Бабура”, ставшей логическим итогом многолетних научных изысканий. Она включает в себя результаты важнейших исследований, посвященных жизненному пути Бабура, его произведениям, сведениям об исторических личностях, упомянутых в “Бабур – наме”.

 

Учительница русского

языка и литературы  ГСШИ  № 28

Алтынкульского района

Норалиева Гулизебо Турсунбаевна

Betakror ijodkor ijodida takror

Muhammad Yusuf she`rlaridagi har bir tasvir ,har bir chizgi jimjimadorlik, balandparvozlikdan holi sodda,teran, xalqona so`zlar orqali berilgan.Shoir she`rlarining o`qimishliligini ta`minlaydigan vositalar talaygina.Bu vositalar orasida takrorning o`rni beqiyosdir.Shoir takrorning barcha ko`rinishlaridan unumli foydalangan. Chunonchi , uning ijodida  allitratsiya quyidagi shakllarda namoyon bo`ladi.

1. She`rning ma`lum bir misrasidagi ba`zi so`zlarda undosh tovushlar takrori:

 

Buramoltol  bog`da  sizni ko`rdim qaydanam,

Bir boqdimu bilmam nedir uzildi jondan.

“b” undoshi takrori

2. She`r misralaridagi deyarli barcha so`zlarda aynan bir undoshning takrori:

 Kambag`alning kuni qursin ekan.ko`rdik,

Miskin edik ,yana ikkov miskin bo`ldik.

“k” undoshi takrori

Shoir ijodida barcha unli va undosh tovushlar birdek takrorlanadi.

Suluvlarda suluv bir qiz sochim silar,

Yuragimni yo`lbarslarga yediraman.

Ijodkor  o`zbek xalqi falsafasini chuqur anglagan holda tilimiz imkoniyatlaridan to`g`ri foydalanib o`z ijodida so`z takroriga keng yo`l berdi.So`z takrori misralarning turli o`rinlarida turli miqdorlarda namoyon bo`ladi. Masalan so`z takroriga asoslangan tardi aks sa`nati (mohiyati so`zlarni o`rni almashgan ,teskari holda takrorlanishi) ijodkor she`rlariga o`zgacha jarangdorlik baxsh etadi.

    Biz baxtli bo`lamiz hudo hohlasa,

   Hudo hohlamasa uchrasharmidik.

She`riy sa`nat “hohlasa – hohlamasa” so`zlari orqali aks

etyapti.

        Meni Laylo tushungaydir,

       Sen ey jonon,tushunmaysan.

Quyidagi misralar orqali esa shoir  o`zining dastlabki fikridan qaytib,uni yanada kuchaytiryapti.

     Boy buvamning oshi bor,

    Oshi to`la toshi bor.

   Boy qizining biz g`arib,

    Qul bilan na ishi bor.

She`rda mazmun banddan bandga ko`chgan holda kuchayib ketyapti. Bu ma`no kuchayishiga,shoir bandlarda so`zlarni takrorlash yoki so`zlarning bo`lishsiz shaklini takrorlab qo`llash orqali erishgan:

    Ketaman-ketaver,

   O`ptirmas-o`pgan-o`ptirsa ham o`pmasman,o`psam

   G`arib –qul-qulga

   Kambag`alni-kambag`al kabilar.

Bu she`rda biz takrorning badiiy-estetik funksiyasini ko`rishimiz mumkin. Masalan ma`noni kuchaytirib ifodalash:

       Qizlarhonim qizlarnin sarasidan,

       Muchchi olsam qoshlaring orasidan.

       Arazlasa aylanay arazidan-

      Qizlarhonim qizlarning sarasidan.

Bu she`r “Qizlarhon ” deb atalgan bo`lib,unda “qizlarhonim” so`zi har bir bandda 1-2 martadan takrorlanadi.Yuqoridagi bandda  so`zni 2 marta takrorini ko`rishiniz mumkin.Bundan tashqari bandda birinchi misra band ohirida ham  takrorlanyapti.Bunga sabab bu band she`rning birinchi bandi ekanligi.Shoir misra takrori,so`z takrori bilan ma`noni kuchaytirgan.

  “Sog`indim” she`rida esa  “sog`indim ” so`zi ochib berish ,she`rning asosiy maqsadi va g`oyasini ko`rsatish,yaqqol aks ettirish uchun ishlatiladi.

       She`riyat,

      Ey bevafo sanam!

      Qo`llaringdan mahkam tutarman,

      Sendan har bir narsani kutarman,

     Sen bir malham,

     Sen bir shirin g`am.

Bu takror orqali shoir o`z fikrini yo`naltirilganligini bildiryapti.She`r davomida ham shu murojat etish ma`nosin saqlab qoladi.

Nahoringda paxta, shomingda paxta

Ayvoningda paxta, tomingda paxta

So’z takrori sintaktik usullardan biri bo’lgani uchun u fikrni ta’kidlab,takrorlash hususiyatiga ega.Parchada’’paxta’’ so’zi 4 marta takrorlanyapti.Bunda takrorlanayotgan so’z hayotda qanchalik muhim predmet ekanligini anglash mumkin.Yana she’rda ma’no, ya’ni mantiqiy takrorni ham uchratamiz.Bunda ma’no kuchayib bormoqda.Pastdan tepaga qarab o’syapti;

Nahor-shom

Ayvon-tom bu so’zlar bir-biriga ham ma’no, ham mantiq jihatdan bog’langan.Shakl va mazmun mukammalashishi she’rlar betakrorligini oshiradi.

So’z takrorida birdaniga bir necha so’zning takrori ham uchraydi.Fikrimiz isboti ijodkor she’rlarida ham ko’rinadi.

Yomon ko’z tosh yorar der,

Yomon do’st bosh yorar der.

Yomon erkak to’y buzar

Yomon ko’z uy buzar der.

Bu she’rda qofiyani,ohangdoshlikni vujudga keltirish uchun ham takror ishlatilgan.

Muhammad Yusuf she’rlarida so’z qo’shimchalari o’zgargan,ammo o’zaklar takrori ham bor. Lekin bu holatda ma’no zidlanadi.Masalan;

Qayg’urguncha qayg’urgin,

Qayrilmasga qayrilma.

Vafosizga berilib,

Vafolidan ayrilma!… She’riy parchada 3ta o’zakdosh so’z zidlashyapti.

Xulosa qilib aytganda,Muhammad Yusuf so’z takrori orqali she’rning g’oyaviy maqsadini ochib beradi.Ko’p o’rinlarda biror so’zning takrori she’r sarlavhasini ham belgilab beradi.

Oh mening ortimda ovvora onam,

Bir parcha yuragi ming pora onam.

Har baloni ko’rib yorug’ dunyoda

Toshkanni ko’rmagan bechora onam.

 El sevgan shoirning betakror va yoqimli ijodi adabiyotga oshno xalq qalbidan chuqur joy egallab bo’lgan.Biz ko’p yillar Muhammad Yusuf she’rlarini takror va takror o’qiyveramiz.

Betakror  ijodkor  ijodida  takror

Mana  takror  keldi  gul  bahor

Yana  takror  gul ochdi  g’uncha

Vale  sensiz qolgandi jahon

Dilda  sog’inch  uyg’ondi  takror

Darhaqiqat, qariyib 15 yil  bo’libdki,  o’zbekning  asl  she’riyat  ixlosmandlari  bahorning  aprel  oyini bir sog’inch  va  xo’rsinish  bilan qarshi oladilar.  Bu  sog’inch va  dilgirliklarga  sababchi  betakror  ijodkor,  albatta, o’zbek o’g’loni,  noyob  iste’dod  sohibi  ustoz  Muhammad Yusufdir.

Biz adabiyot ixlosmandlari  shoir  ijodini  qancha  ko’p o’rgansak  ham ijodkorlarning  qalb  tug’yonlari  so’ngsiz  va ko’ngil maxzani   tubsiz  ekanini anglayveramiz. Buyuk  bir ijodkor  yaratgan  ummon    ming-ming  havaskor  sho’ng’ishiga yetgulik  chuqurdir.  Shu  bois  Muhammad Yusuf  ijodi  ham  takror  o’rganilishga loyiq.

Andijon  farzandi  she’rlaridagi  jilva  va o’ziga  xoslikni  anglash  uchun  adabiyot  vakili,   ijodkor  yoki ziyoli bo’lish  shart emas.  Oddiy  kitobxon  muxlis  ham  buni  ko’ra oladi.  Adib  ijodini  bunday  yetuklikka  olib keluvchi  unsurlar  juda ko’p. She’rlarning ohangdorligi,  insonni o’ziga tortishi  beqiyos  mazmun va   jarangdor shaklning  uyg’unligidadir.  Mazmun  va shaklga  o’zgachalik  qo’shgan badiiy   san’atlar  ichida  yetakchilik  qilishga  loyiq  san’atlardan  biri takror  hisoblanadi.  Muhammad Yusufgina  emas,  balki  barcha  ijodkorlarning  nazmida  takrorning  bir  qancha  turlari  uchraydi. Tom  ma’noda  takror  lirikaning  asoslaridan biridir. Barmoq  vaznidagi   bo’g’inlar  sonini  takroridan  tortib  to   unli  va undosh  tovushlar takrori,  so’z,  jumla,  band  takrori  ham  bu  san’atning  ko’rinishlaridir.

Muhammad  Yusuf  o’z  ijodida  badiiy  san’atlardan  mahorat  bilan  foydalangan,  ayniqsa,  takror   san’atini  she’rlariga  ustalik  bilan  singdira  olgan. Shoir  she’riyatida   takrorning   allitratsiya,  assonans,  anafora,  epifora,  qaytarish  san’ati,  tardi aks, musalsal,  misra  va  band takrori turlari  mavjud.

Bu  beshafqat,

Bu  beozor dunyoda

Bu shunday  keng

Bu  shunday  tor  dunyoda

Kimlar  kelib

Kimlar  ketar  dunyoda,

Qo’ng’izning  ham  Vatani  bor  dunyoda

Nega  yig’lar  qirimtatar  dunyoda?…

Bu  she’r  bandida  takrorning  bir  necha  ko’rinishlarini  uchratamiz.

Dastlab  she’rni  o’qiganda  takrorning  anafora  turi  ko’zga  yaqqol  tashlanadi. Ya’ni  bu  ko’rsatish  olmoshi  aynan  o’z  ma’nosida  4 misra  boshida  4 marta  takrorlanyapti.Bunda   takrorning  estetik  funksiyasi  ishora,  ko’rsatish, ajratib  ko’rsatish  ma’nolarini  kuchaytiryapti.  Band  shu  qadar  ohangdor,  jarangli  va  ta’sirchanki,  bunga  she’riy  sintaksis  sabab  bo’lgan.  She’rdagi  har  ikki  ketma-ket  misralarda  alletratsiyani  ham  uchratamiz.  Masalan: b,  sh,  k,  d,  y  undoshlari takrori.

Shoir  she’rlarida  epifora-misra  so’nggida  so’z  va  so’z  birikmalarning   takror  holda  qo’llanishi  ham  ijodkor  mahoratini  ochib  beruvchi  bir  qirradir.

Ota  desam  bag’ri-dilim  yonaverar,

Kunim  yonar,  oy-u   yilim  yonaverar,

Mozorida  qo’ygan gulim  yonaverar,

Tutunlarga  to’lib  ketgan  osmonim  bor.

Bu  she’riy  parchada  takrorning  gradatsiya  turi  ham  bor.  Kun-oy-yil  tarzida  ma’no  kuchyishi  sodir  bo’lyapti.

Bu  kabi  uslubiy  san’at  va usullar  yordamida  she’r  jilovlanib,  ohangdorligi  ortib,  she’riy  nutqqa  xoslikni  saqlab qoladi.  Muhammad Yusuf   lirikasida  so’z  takrori  eng  ko’p  uchraydigan  takror   turi  hisoblanadi.  Bu  takror  ijodning  ta’sirchanligini,  ma’no  nozikliklarining  yaqqol  sezilishini,  xalqchil  va  serjiloligini  oshiradi.  O’zbek  tilining  cheksiz  imkoniyatlarini   ko’rsatib  beradi. Muhammad  Yusuf   she’rlarining  kuyga  solinib,  xalq  tilidan  tushmasligi  ham  shundadir.

 

 

 

 

 

 

 

                                  Tajriba yoki tavsiya rukni ostida.

Ona tili darslarida mavzuga mos metodlar qo’llash

Biz pedagoglar muqaddas hisoblangan darslarimizni sifati va samarasini muntazam nazorat qilib borishimiz lozim. O’tilajak har bir mavzu ilm talab o’quvchilar onggida muhrlanib qolishi uchun  mavzuga  mos noan’anaviy usullardan keng foydalanishimiz kerak. Masalan: 5-7-sinflar o’rtasida boshqa fanlar bilan bog’lash orqali mavzuni tushuntirish, qiyoslash – solishtirish usuli,  “ T- chizma “ usuli, “Ma’lumotlar zanjiri” usullari  yaxshi natija beradi.

Namuna: “Ma’nodosh so’zlar qatorida  bosh so’z” mavzusi matematika faniga  bog’lab tushuntirildi. Bunda ma’nodosh so’zlar   “ x – y ” chizig’iga  y- o’qi yo’nalishida  joylashtiriladi. Bosh so’z  [0] + raqamiga qiyoslanadi, ya’ni betaraf (neytral) so’z ekanligi tushuntiriladi. Bu esa [0] matematikada musbat, manfiy tomonga ham tegishli emas ekanligi ta’kidlanadi. Ijobiy bo’yoqdorlik – manfiy tomonda ko’rsatiladi. Sozning ma’no nozikliklari ham nazardan chetda qolmaydi. O’quvchilarning o’zlashtirish, gaplar tuzishda so’zni to’g’ri tanlashidan, mashqlarni ikkilanmay aniq bajarishidan, bosh so’zga ko’p va tez misollar keltira olishidan aniqlashimiz mumkin.  Yana ona tili darslarida “Qoida keltirib chiqarish” usuli ham yaxshi samara beradi. Bunda: O’quvchilar darsliklari yopib qo’yiladi va sinf taxtasiga yozilgan yangi mavzu so’zlariga birma-bir ta’rif beriladi. Mavzuga oid asosiy tushunchalar sanab o’tiladi. Yangi mavzu og’izaki tarzda o’tilgan mavzuga bog’lab tushuntiriladi. So’ng 6-7 daqiqa vaqt beriladi, O’quvchilar  qoida daftariga tushungan va eslab qolgan ma’lumotlarini, qoida shaklida yozadilar. Birinchi yozib bo’lgan o’quvchi o’qib beradi. Yana 3-4 nafar o’quvchi qoidani o’qiydi. Keyin darsliklar ochilib qoidalar solishtiriladi. Darslikda berilgan qoidaga  mazmunan yaqin qoida tuzgan o’quvchilar rag’batlantiriladi.

Dars  jarayonida sinf kesimiga, o’quvchilarning bilim salohiyatiga va mavzuga mos metod qo’llash ko’p izlanish      va darslarda tinimsiz tajribalar olib boorish haqiqiy pedagoglik salohiyatining oshishiga olib keladi.

 

                                                                       Andijon viloyati Oltinko’l tumanidagi              

                                                                        28-DIMI   ona tili   va   adabiyot   fani  

                                                                         o’qituvchisi    Nilufarxon    Nazarova